Πολύκλειτος o Πρεσβύτερος και ο «Κανών» των αθλητών

Η κεφαλή του «Διαδούμενου»

Εκτός από τα υψηλά εγχώρια επιτεύγματα της πόλης των Αθηνών, σπουδαία κλασική γλυπτική δημιουργήθηκε και σε ένα μεγάλο κέντρο το οποίο ήταν το Άργος. Ο Αργείος γλύπτης Αγελάδας υπήρξε δάσκαλος του Μύρωνα και του Φειδία. Ο τρίτος μαθητής του ήταν ο Πολύκλειτος ο Πρεσβύτερος που ήταν νεότερός τους και ο πιο εξέχων γλύπτης της Αργειακής Σχολής κατά τα μέσα του 5ου αι. π.Χ.
Ο Πολύκλειτος απέδιδε με απόλυτη ακρίβεια την τελειότητα της επεξεργασίας και της παραμικρής λεπτομέρειας, σύμφωνος με την ελληνική αντίληψη για την επικέντρωση της γλυπτικής σε ένα μόνο σχετικά περιορισμένο πρόβλημα: την αναπαράσταση της γυμνής ανδρικής μορφής και την προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος με ορθολογικό τρόπο – να δημιουργηθεί ένα ωραίο αντικείμενο και συγχρόνως να είναι δυνατόν να διατυπωθούν οι λόγοι για τους οποίους είναι ωραίο.
Μολονότι κατασκεύασε σε προχωρημένη ηλικία ένα κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Ήρας για τον ναό της στο Άργος, ήταν κυρίως γνωστός για τους χάλκινους ανδριάντες αθλητών και ιδιαίτερα για τον «Δορυφόρο» του (περίπου 450-440 π.Χ.), έργο το οποίο επηρέασε την ελληνική γλυπτική περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, αλλά και τον «Διαδούμενο».

Ο «Δορυφόρος»

Ο  «Δορυφόρος», γνωστός επίσης ως «Κανών», ήταν έργο-βάση που ενσάρκωνε μια σχετική πραγματεία που είχε γράψει για τις ιδανικές αναλογίες ο σπουδαίος γλύπτης. Το άγαλμα, που ίσως ενσαρκώνει τον Αχιλλέα (εδώ ρωμαϊκό αντίγραφο του 70 π.Χ. που βρίσκεται στο Μουσείο της Νεάπολης) επιδεικνύει μια συμμετρία, δηλαδή τέλειες αρμονικές αναλογίες, που δεν υπάρχουν στη φύση, αλλά καθαρά στα μαθηματικά, υπολογισμένες με μεγάλη ακρίβεια και με βάση ένα κοινό μέτρο, αντιπροσωπεύοντας το «σύνολο» των «καλύτερων» αναλογιών μιας σειράς αθλητών, ιδίως ολυμπιονικών, στους ανδριάντες των οποίων ειδικευόταν ο Πολύκλειτος.
Το ωραίο αθλητικό σώμα, σε συνδυασμό με το εξιδανικευμένο νηφάλιο και σεμνό πρόσωπο, εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο το ανθρωπιστικό ιδεώδες της καλοκαγαθίας (η ιδέα της ανδρείας με το σωματικό και ψυχικό κάλλος) των πολιτών.
Οι νεότερες προσπάθειες να ανακαλυφθεί το σύστημα των αναλογιών δεν καρποφόρησαν, κατά τους αρχαίους όμως συνίστατο στις σύμμετρες αναλογίες των σχέσεων «δακτύλου προς δάκτυλον και συμπάντων αυτών προς τε μετακάρπιον και καρπόν, και τούτων προς πήχυν, και πήχεως προς βραχίονα, και πάντων προς πάντα».
Ακόμη, σύμφωνα με ένα άλλο αρχαίο σχόλιο, ο Πολύκλειτος υπήρξε ο πρώτος που ανακάλυψε τον τρόπο να στηρίζει τα αγάλματα στο ένα σκέλος, όπως στο βάδισμα, και που επεξεργάσθηκε διεξοδικά το αποτέλεσμα της στάσης αυτής στα υπόλοιπα μέρη του σώματος.

Ο «Διαδούμενος»

Ελληνιστικό μαρμάρινο αντίγραφο (100 π.Χ.) που βρέθηκε στη Δήλο. Το αντίγραφο απομιμείται το έργο του Πολύκλειτου του 440-420 π.Χ. Ο γυμνός αθλητής, με το ωραίο γυμνασμένο σώμα, στην ωριμότητα της εφηβείας, αποδίδεται σε ένα πρότυπο τελειότητας από τον γλύπτη, κατά τη χαλάρωση του ωραίου νικητή, ενώ δένει το υφασμάτινο διάδημα (ταινία) στο κεφάλι του. Άλλοι θεωρούν ότι υπάρχουν απολλώνεια χαρακτηριστικά και άλλοι ότι απεικονίζει τον Αλέξανδρο, Πάρι, ήρωα της ομώνυμης τραγωδίας του Ευριπίδη (415 π.Χ.) από τον τρωικό μυθικό κύκλο. Ένας ήρωας θεός.

«Αμαζόνα του Καπιτωλίου»

Κατά την παράδοση, τέσσερεις γλύπτες εκείνης της εποχής,
ο Πολύκλειτος, ο Φειδίας, ο Κρησίλας και ο Φράδμων διαγωνίσθηκαν γύρω στο 440 π.Χ.
για το ανάθημα του αγάλματος
μιας αμαζόνας στον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Η παράδοση λέει ακόμη
ότι νικητής αναδείχθηκε ο Πολύκλειτος γιατί και οι τρεις άλλοι γλύπτες βαθμολόγησαν ως καλύτερο το δικό τους έργο πρώτα και δεύτερο του Πολύκλειτου.
Το έργο που συγκεντρώνει τα ισχυρότερα επιχειρήματα
ώστε να είναι του Πολύκλειτου
ονομάσθηκε «Αμαζόνα του Καπιτωλίου» γιατί ένα από τα πιο πλήρη αντίγραφά του βρίσκεται στο Μουσείο του Καπιτωλίου στη Ρώμη.
Η Αμαζόνα φέρει δύο τραύματα
κάτω από το δεξιό μαστό,
που αποτελούν το βασικό θέμα
του έργου, καθώς η Αμαζόνα
με το αριστερό της χέρι απομακρύνει
το ένδυμά της από αυτά,
ενώ με το δεξί στηρίζεται
σε ένα δόρυ.

---